سنگ کلیه بیماری است که باعث درد در پهلوی سمت چپ یا راست بدن می‌شود.سنگ دستگاه ادراری یکی از ناراحت کننده‌ترین بیماری‌ها است. اغلب بیماران مبتلا به سنگهای کلیه معمولاً در سالهای اولیه بلوغ مراجعه می کنند و حد اکثر شیوع سنی آن در حدود 28 سالگی است. یک قله دیگر در 55 سالگی وجود دارد که تقریباً مختص به سنگهای عفونی در خانمها است. بطور کلی سنگهای کلیه در مردان 4 برابر زنان است ولی اگر تنها سنگهای عفونی را در نظر داشته باشیم نست مرد به زن 2 به 3 است.^[۱] انواع مختلف سنگ ادراری وجود دارد ولی اغلب سنگها از جنس کربنات کلسیم هستند. سایر انواع : استروایتیا عفونی، اگزالاتی ، سیستئینی، اسیداوریکی . سنگ‌ها در لگنچه، میزنای، مثانه و در پیشابراه دیده می‌شوند. رژیم غنی از کلسیم - سدیم - پروتئین و همچنین عدم تحرک افراد مبتلا به هیپر کلسیوی نوع دو - افراد مبتلا به بیماری‌های گوارشی مثل التهاب روده یا ایلئوستومی، سابقه ابتلا به عفونت ادراری وبیماری‌های متابولیک، نقرس، عدم تحرک در ابتلا به سنگ نقش دارند.

تاریخچه [ویرایش]

اولین گزارش های سنگ ادراری شاید مربوط به سنگ هایی باشد که بین اسکلت یک مصری که در 4800 سال قبل از میلاد مسیح می زیسته باشد. همین طور جراحی هایی که برای سنگ ادراری انجام شده اند نیز جزو اولین اعمال جراحی محسوب می شوند.^[۲]

علایم سنگ [ویرایش]

درد حاد اغلب ناشی از گیرکردن سنگ در مجاری ادراری است وگرنه خود سنگ اغلب علامتی ندارد. انسداد، عفونت، خیز درد شدید در منطقه دنده‌ای مهره‌ای، تهوع، استفراغ و اسهال است. درد بسیار شدید و شبیه به درد زایمان است، هماچوری یا خون ادراری در این افراد دیده می‌شود.

هدف فوری درمان درد و هدف طولانی جلوگیری از تخریب نفرون است. نفرون نام واحدهای ساختاری کلیه است که لوله پیچیده‌ای متشکل از یک لایه بافت پوششی است و در یک انتها بسته و در انتهای دیگر به درون لگنچه باز می‌شود. سنگ کلیه می‌تواند کشنده باشد.

درمان [ویرایش]

حمام یا بخار آب گرم و مصرف مایعات در صورت عدم منع مفید است. بیماران باید رژیم غذایی را رعایت کنند و در طول روز هر یک الی دو لیتر آب بنوشند، از فعالیت زیاد بپرهیزند، با مشاهده اولین عفونت ادراری به پزشک مراجعه کنند، هر چند وقت یک بار آزمایش ادرار انجام دهندو مراقب افزایش میزان اوره و کراتیین و نیتروژن اوره خون خود باشند.

در صورتی که سنگ بزرگ‌تر از یک سانتیمتر باشد از عمل جراحی استفاده می‌کنند. برای درمان از لیزر، ESWL، TUL ، سیستوسکوپی، نفرولیتوتومی و کمولیز استفاده می‌کنند.

هنگام ایجاد درد حاد (اغلب ناشی از گیرکردن سنگ در مجاری) مسکن‌های مخدر و غیراستروئیدی مفید هستند. معمولاً در چنین مواقعی اساس درمان انتظار برای دفع سنگ از طریق جریان ادرار است.

سنگ کلیه و روش های درمان سنگ کلیه

مجموعه: بیماری ها و راه درمان

سنگ کلیه و روشهای درمان سنگ کلیه

سنگ کلیه و روش های درمان سنگ کلیه

سنگ کلیه-سنگ کلیه ذرات کوچک و سخت که در یک یا هر دو کلیه تشکیل شده و گاهی به داخل حالب ها (لوله های عضلانی باریکی که ادرار را از کلیه ها به مثانه منتقل می کنند) انتقال یابند. سنگ کلیه از نظر اندازه از یک دانه شن تا حدود یک توپ گلف متغیر بوده و ممکن است منفرد یا متعدد باشد.

سنگ کلیه معمولاً بزرگسالان بالای ۳۰ سال از هر دو جنس را مبتلا می سازد ولی در مردان شایع تر است.

علایم شایع سنگ کلیه 

-دوره های درد شدید و پیچشی (متناوب ) به فاصله هر چند دقیقه . درد معمولاً ابتدا در ناحیه پشت ، درست پایین دنده ها، ظاهر می گردد. در طی چند ساعت یا چند روز، ناحیه درد از مسیر حرکتی سنگ از حالب به طرف کشاله ران پیروی می کند. با دفع سنگ درد بیمار متوقف می گردد.

-یکی دیگر از علائم سنگ کلیه تهوع مکرر است.

-دفع مقادیر اندک خون در ادرار نیز از دیگر علائم سنگ کلیه است. ادرار ممکن است کدر یا تیره به نظر برسد.

علل ایجاد سنگ کلیه

-دفع مقادیر بیش از حد کلسیم از ادرار در اثر اختلال غده پاراتیرویید ـ که تنظیم متابولیسم کلسیم را به عهده دارد ـ یا در اثر مصرف بیش از حد کلسیم و ویتامین ـ د

-نقرس (در مورد سنگ های اسیداوریکی )

-انسداد ادراری به هر دلیل

-کاهش حجم ادار ناشی از بی آبی یا آب وهوای گرم و خشک نیز از علل ایجاد سنگ کلیه است.

-رژیم غذایی نامتناسب (مصرف بیش از حد کلسیم )

-سابقه خانوادگی سنگ کلیه

-پرکاری پاراتیرویید نیز از دیگر علل ایجاد سنگ کلیه است.

-در بستر افتادن طولانی مدت به هر دلیل

-سوء مصرف الکل

پیشگیری از ابتلا به سنگ کلیه

-مصرف روزانه حدود ۳ لیتر مایعات و عمدتاً آب خالص

-اجتناب از مصرف شیر و فرآورده های لبنی در صورتی که سنگ کلیه از نوع کلسیمی ـ فسفری باشد.

-خودداری از شرایطی که با تعریق بیش از حد همراه است .

عواقب مورد انتظار در مورد سنگ کلیه

سنگ های بزرگ معمولاً در کلیه مانده و بدون علامتند، هرچند که می توانند به کلیه آسیب بزنند. سنگ های کوچک به آسانی همراه ادرار از طریق حالب دفع می گردند. سنگ های بین این دو اندازه که از طرفی قابلیت ورود به حالب را داشته و از طرف دیگر به اندازه کافی کوچک نیستند تا عبور آنها از حالب به آسانی صورت گیرد باعث ایجاد درد شدید می گردند. این سنگ ها معمولاً در طی چند روز دفع می گردند. چنانچه حرکت سنگ متوقف شده و باعث انسداد ادراری گردد، برای پیشگیری از آسیب بیشتر کلیه باید خارج گردد.

درمان سنگ کلیه

اصول کلی

- هنگام ادرار کردن از کاغذ صافی یا گاز استفاده کنید تا دفع سنگ مشخص شود؛ یا داخل یک ظرف شیشه ای ادرار کرده ، وجود سنگ را بررسی کرده و در صورت وجود آن را جدا کرده ، ادرار را دور بریزید. برای مشخص شدن ترکیب سنگ ، آن را نزد پزشک ببرید.

سنگ کلیه و روشهای درمان سنگ کلیه

- بررس های تشخیصی سنگ کلیه ممکن است شامل آزمایش کامل ادرار و کشت ادرار، عکس شکم ، سونوگرافی کلیه ، سی تی اسکن ، و اُروگرافی وریدی (روشی برای بررسی کلیه ها و مجاری ادرار با تزریق یک داروی قابل شناسایی توسط اشعه ایکس به داخل جریان خون )

- در صورت وجود سنگ کوچک منفرد بدون عارضه انسداد و عفونت ممکن است به درمان خاصی نیاز نباشد.

- در مورد سنگ های بزرگتری که خودبه خود دفع نشده و باعث ایجاد عوراض ، عفونت یا درد شدید شده اند اقدامات درمانی به منظور حذف آنها لازم است . روش های مختلف درمانی در این زمینه عبارتند از: حل کردن سنگ به طریق شیمیایی ، در آوردن سنگ با آندوسکوپ ، خارج کردن سنگ از طریق پوست ، سنگ شکنی با کمک امواج ماوراء صورت از خارج بدن [ESWL] ، و به ندرت جراحی باز. سایر رویکردهای درمانی جدید نیز در دست بررسی است .

- سنگ های ناشی از بالا بودن میزان کلسیم بدن ممکن است نیازمند برداشت جراحی بافت پاراتیرویید غیرطبیعی باشند.

رژیم غذایی در افراد مبتلا به سنگ کلیه

-اگر نوع سنگ کلیه کلسیمی یا فسفری باشد، از مصرف فرآورده های لبنی ، شکلات و نارگیل خودداری کنید.

-اگر نوع سنگ کلیه فسفاته باشد، رژیم غذایی حاوی اسیدها به اسیدی نگه داشتن مختصر ادرار کمک می کند.

-اگر نوع سنگ کلیه، اسیداوریکی یا سیستینی باشد، رژیم غذایی حاوی مواد قلیایی به قلیایی نگه داشتن مختصر ادرار کمک می کند.

-در مورد همه انواع سنگهای کلیه،نوشیدن روزانه حداقل ۱۳ لیوان مایعات (و بیشتر از همه آب خالص ) ضروری است.

رژیم غذایی کم چربی و پرفیر نیز توصیه می گردد.

در این شرایط به پزشک خود مراجعه نمایید:

اگر شما یا یکی از اعضای خانواده تان دارای علایم سنگ کلیه باشید.

- اگر افزایش درجه حرارت تا 38/3 درجه سانتیگراد

- اگر بروز علایم عفونت کلیه (سوزش و ناراحتی هنگام ادرار کردن یا احساس مکرر نیاز فوری به ادرار کردن )

-اگر دچارعلایم جدید و غیرقابل توجیه شده اید.داروهای تجویزی ممکن است با عوارض جانبی همراه باشند.

انواع سنگ کلیه

سنگ کلیه دراثرکریستال حاصل از نمک و مواد موجود در ادرار به وجود می آید، که به تدریج اندازه ی آن بزرگ می شود. سنگ های کلیه علایم و جنبه های بالینی مشابهی دارند، ولی نوع بیماری ودرمان آنها متفاوت است. براساس مطالعات درازمدت، در بسیاری ازموارد احتمال عود مجدد وجود دارد، لذا سنگ دفع شده باید تجزیه شده و ارزیابی های لازم روی بیمار صورت گیرد.

افزایش فیبر غذایی، سبب کاهش عوامل خطر تشکیل سنگ به خصوص سنگ های کلسیمی می شود.

سنگ کلیه و روشهای درمان سنگ کلیه

عوامل زمینه ساز بروز سنگ کلیه:

۱- کم تحرکی:

یکی از عوامل زمینه ساز بروز سنگ کلیه کم تحرکی است.کم تحرکی که مثلاً در هنگام بیماری یا ناتوانی رخ می دهد، می تواند سبب برداشت کلسیم بیشتری از استخوان شده ، لذا غلظت کلسیم در ادرار افزایش می یابد.

۲- پرکاری تیروئید:

پرکاری تیروئید اولیه، سبب افزایش دفع کلسیم می شود. حدود دوسوم افرادی که بیماری غد د درون ریز دارند، مبتلا به سنگ کلیه می شوند. در عین حال این اختلال تنها ۵% موارد سنگ های کلسیمی را در بر می گیرد.

۳- اسیدوز توبولی کلیه:

اسیدوز توبولی کلیه یکی دیگر از عوامل زمینه ساز در بروز سنگ کلیه است.در اثر نقص در تولید آمونیاک به وسیله ی کلیه، افزایش دفع کلسیم (توسط کلیه) ایجاد می شود.

۴- مصرف زیاد نمک :

براساس مطالعات، مصرف زیاد نمک سبب افزایش دفع کلسیم درادرار می شود.

۵- افزایش کلسیم ادرار با علت ناشناخته :

برخی افراد حتی با مصرف رژیم غذایی کم کلسیم، به دلایل ناشناخته روزانه تا ۵۰۰ میلی گرم کلسیم دفع می کنند.

۶- افزایش اگزالات ادرار:

حدود نیمی از سنگ های کلسیمی به این ترکیب متصل می شوند. اگزالات به طور طبیعی تنها در چند ماده ی

 روستات (به انگلیسی: Prostate)‏ عضوی از دستگاه تناسلی مردانه‌است و به اندازه یک گردوی کوچک، در ابتدا مجرای ادراری در لگن قرار دارد. غده پروستات در موقع انزال منقبض می‌شود و ماده شیری رنگ قلیایی به منی اضافه می‌کند. حالت ژلاتینی منی به‌دلیل همین ماده‌است.

مترشحات پروستات [ویرایش]

پروستات در تقسیم بندی غدد بدن به درون‌ریز و برون‌ریز، بدلیل اینکه مواد ترشحی آن از راه مجاری به بیرون از بدن می‌ریزد، جز غدد برون‌ریز محسوب می‌شود.
مایع تولید شده بوسیله پروستات به همراه اسپرم در کیسه‌های منی ذخیره می‌شود. مایع ترشح شده بوسیله پروستات یک سوم مایع منی را تشکیل می‌دهد. این مایع درآمیزش کار حمل و تغذیه اسپرم را بعهده دارد. حالت قلیایی این مایع، اسپرم را در محیط اسیدی واژن حفاظت می‌کند.
از مواد تشکیل دهنده ترشحات پروستات می‌توان به کلسیم، روی، ویتامین ث (اسید سیتریک)، اسید فسفاتاز، آلبومین و آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) اشاره کرد.

کارکرد عضلات پروستات [ویرایش]

در هنگام انزال عضلات جدار کیسه‌های منی و پروستات منقبض شده تا اسپرمی که درون بیضه‌ها تولید شده و پس از گذر از مجاری پیچ‌درپیچ روی بیضه بالغ شده، سپس از طریق دو مجرای کوچک عضلانی به نام «وازدفرانس» پس از پیچیدن به دور مثانه به کیسه‌های منی می‌رسد را بیرون بریزد.

آنتی‌ژن اختصاصی پروستات [آنتی‌ژن اختصاصی پروستات یا پی‌اس‌آ (به انگلیسی: PSA)‏ را تولید می‌کند که وارد مایع انزالی می‌شود و در زمان مناسب به حفظ حالت مایع منی کمک می‌کند و جلوی لخته شدن منی را می‌گیرد. منی اندکی پس از وارد شدن به مهبل، لخته می‌شود به ماده‌ای ژل مانند تبدیل می‌شود و گردن رحم می‌چسبد. ۱۵ تا ۳۰ دقیقه پس از لخته شدن منی، آنزیم PSA این لخته را حل می‌کند و اسپرم‌ها آزادانه می‌توانند درون رحم شنا کنند.

 

نقش پروستات در دفع ادرار [ویرایش]

پروستات جدا از نقشی که در تولید مثل دارد، در ادرار مردان هم نقش مهمی ایفا می‌کند. پروستات مجرای پیشابراه را در فاصله مثانه تا آلت تناسلیدر بر گرفته‌است. منقبض شدن عضلات پروستات باعث آهسته شدن جریان ادرار می‌شود.

بیماری‌های پروستات [ویرایش]

سه گونه بیماری، غده پروستات را مبتلا می‌کند: دو نوع آنها خوش خیم است و غالباً زندگی فرد را به مخاطره نمی‌اندازند و یک نوع آن بدخیم است. بیماری‌های پروستات ممکن با هم اشتباه شوند، چون بسیاری از نشانه‌های آن‌ها مانند هم است.

این سه بیماری عبارتند از:

1. پروستاتیت (التهاب پروستات) که بیشتر به وسیله یک عفونت میکروبی ایجاد می‌شود.
2. هایپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH) یا بزرگی خوش خیم پروستات که بزرگی غیرسرطانی غده پروستات و یکی از شایعترین اشکال بیماری پروستات است که تقریباًدر نیمی از مردان بالای پنجاه سال دیده می‌شود.
3. سرطان پروستات یک بیماری بالقوه شدید است، زیرا بدخیم می‌باشد.

نشانه‌های بیماری [ویرایش]

نشانه‌های انسدادی معمولاً زودتر خودشان را نشان می‌دهند و عبارتند از: تکرر ادرار، احتباس ادرار، کاهش قطر و فشار جریان ادرار و قطره قطره شدن انتهای ادرار. در واقع این علائم ناشی از تورم پروستات اند. در معاینهٔ بالینی تورم پروستات با TR قابل بررسی است. سونوگرافی به شناسایی بیماری کمک می‌کند.

درمان این مشکل به نوع بیماری، عامل و شدت آن بستگی دارد. به هر حال در مراحل اولیه درمان دارویی و در مراحل بالاتر با جراحی با لیزر و مراحل پیشرفتهٔ جراحی باید جلوی بیماری را گرفت.

ورم پروستات [ویرایش]

ورم یا التهاب پروستات که پروستاتیت نامیده می‌شود اغلب ناشی از علل عفونی است. علت بروز این بیماری را می‌توان در نزدیکی با زنان مختلف و همچنین جلوگیری از خروج منی هنگام انزال اشاره کرد.

درمان پروستاتیت به عامل ایجاد کننده بستگی دارد و مثلا در درمان پروستاتیت کلامیدیایی می‌توان از تتراسایکلینها بهره گرفت.

سرطان پروستات [ویرایش]

سرطان پروستات اغلب بدخیم بوده در سنین بالا مشاهده می‌شود با علائم انسداد ادراری و... که سطح خونی آنزیم PSA نیز بالا می‌رود. این بیماری معمولا به دنبال هایپرپلازی خوش خیم پروستات و با افزایش سن رخ می‌دهد.

جراحی و در صورت متاستاز شیمی درمانی، هورمون درمانی و رادیوتراپی از روش‌های درمان این بیماری اند.

 

بزرگ شدن پروستات و شیوه درمان آن

 

مجموعه: بیماری ها و راه درمان

 

 

● جراحی، آخرین راه حل است

پروستات غده ای است حدودا به اندازه یک گردو که درست زیر مثانه در مردان قرار دارد و بخشی از سیستم تناسلی مردان را تشکیل می دهد. پروستات در دو مقطع زمانی بزرگ می شود، اولین مقطع اوایل دوران بلوغ و مرحله دوم حدودا از سن ۲۵ سالگی است. این بزرگ شدن پروستات کاملا بی ضرر است اما اغلب سبب مشکلات ادراری در سنین بالاتر می شود. تا سن ۶۰ سالگی ۸۰ درصد مردان، مشکلات ادراری ناشی از بزرگ شدن پروستات را تجربه می کنند. بزرگ شدن پروستات یا «BPH» (Benign Prostatic Hyperplasia) خوش خیم است، اما با بزرگ شدن غده پروستات به «میزراه» (مجرای ادراری) فشار وارد می شود که می تواند عامل مشکلات ادراری از جمله تکرر ادرار، اجبار ناگهانی به دفع ادرار، بیدار شدن از خواب (در شب) برای دفع ادرار، مشکل در شروع ادرار و قطره قطره شدن ادرار در انتها، کامل تخلیه نشدن مثانه و گاه حتی قادر نبودن به دفع ادرار باشد.

بنابراین اگر بزرگ شدن پروستات توسط پزشک کنترل نشود، می تواند به مرور زمان فرد را به شدت دچار مشکلات سلامتی کند؛ مشکلاتی از قبیل عفونت دستگاه ادراری، آسیب به کلیه ها یا مثانه، سنگ مثانه و بی اختیاری ادرار. گاهی برای درمان از عمل جراحی استفاده می شود و کل غده پروستات توسط عمل جراحی برداشته می شود که اغلب هم فرد از علایم و نشانه های بیماری رهایی می یابد، اما این عمل می تواند فرد را دچار ناتوانی جنسی کند، بنابراین بهتر است عمل جراحی آخرین راه حل باشد و از روش های درمانی دیگر کمک گرفت. فلز روی یکی از عناصر کمینه (عنصری که مقدار کمی از آن برای رشد طبیعی موجودات زنده لازم است) مهم است و در رشد و تمایز سلول ها نقش حیاتی به عهده دارد.

فلز روی برای درمان پروستات های ملتهب یا بزرگ بسیار مفید است. بررسی ها نشان داده است که کمبود روی بر بزرگ شدن پروستات اثر دارد. بنابراین خوردن غذاهای حاوی روی یا خوردن مکمل های روی توصیه می شود. همچنین خوردن گوجه فرنگی نیز بسیار مفید است. تحقیقات دانشگاه هاروارد روی ۴۷هزار مرد نشان داد آنهایی که هر هفته ۱۰عدد گوجه فرنگی می خوردند، ۵۰درصد کمتر به سرطان پروستات مبتلا شدند، در واقع خوردن گوجه فرنگی احتمال ابتلا به سرطان پروستات را کاهش می دهد. محققان معتقدند که این کاهش احتمال ابتلا به سرطان به دلیل وجود «پیگمان» در گوجه فرنگی است. «پیگمان» قوی ترین و موثرترین کاروتن است که تاکنون کشف شده و دلیل قرمزی رنگ گوجه فرنگی است.

 

 

 

 

 

 

 

ویتامین B₁₂  یک ماده مغذی ضروری است که در موادغذایی بسیاری مثل گوشت، ماهی، شیر، تخم مرغ، و سیریال های صبحانه یافت می شود. ویتامین B₁₂ ویتامینی محلول در آب است که در کبد ذخیره می شود که به انجام فرایند های مختلف در بدن کمک می کند. این نوع پیچیده ویتامین به خاطر وجود کوبالت (cobalt) که نوعی یون فلز است بین سایر انواع ویتامین ها واقعاً خاص است. مهمترین فایده ویتامین B₁₂ توانایی آن در تسریع فعالیت های متابولیک و بالا بردن سطح انرژی افراد است.

این ویتامین عملکرد فرایندهای حیاتی بدن را تسهیل می کند که برای حفظ سلامت سیستم عصبی بدن بسیار مهم است. تولید DNA و گلوبول های قرمز خون با مصرف مناسب این ویتامین تنظیم می شود. کمبود ویتامین B₁₂ ساخت طبیعی گلوبول های قرمز را بدن مختل می کند که نهایتاً منجر به کم خونی می شود. ویتامین B₁₂ برای ترمیم بافت ها و سلولهای بدن نیز لازم است که به فرایند سنتز DNAکمک می کند.

ویتامین B₁₂ اگر همراه با اسید فولیک استفاده شود، به طور قابل وجهی نواقص مجرای عصبی را کاهش می دهد. هر دو این ویتامین ها سطح هموسیستین (hemocystein) که بالا رفتن آن نقش مهمی در بیماری های قلبی-عروقی و نواقص مادرزادی دارد، را در بدن کاهش می دهد. ویتامین B₁₂ برای تولید میلین (myelin) که نوعی ترکیب پروتئینی موجود در لایه های چربی پوشاننده اعصاب است نیز نقش مهمی دارد.

علاوه بر اینها، این ویتامین در هضم و گوارش درست غذاها نیز مفید است و سایر موادمغذی لازم برای بدن انسان را نیز فراهم می آورد. ویتامین B₁₂ از بدن دربرابر کم خونی مهلک نیز محافظت می کند. ازآنجاکه ویتامین B₁₂ برای عملکردهای مختلف بدن اهمیت دارد، ممکن است که بدن دچار کمبود این ویتامین شود. این کمبود معمولاً با علائمی نظیر خستگی شروع می شود. ازاینرو، لازم است که حتماً از موادغذایی حاوی این ویتامین در رژیم غذایی خود استفاده کنید.

تحقیقات بیشتر نشان داده است که ویتامین B₁₂  همچنین در درمان نازایی، آسم، سردردهای میگرنی و افسردگی نیز می تواند مفید واقع شود. ویتامین B₁₂   درکنار سایر ویتامین ها احتمال بروز سکته و بیماری های قلبی آلزایمری را کاهش می دهد. متیل کوبالامین کوانزیم ویتامین B₁₂ می باشد که در بدن وجود دارد، از اینرو، این کوآنزیم را می توان به شکل طبیعی خود استفاده کرد. در این حالت ویتامین B₁₂  مستقیماً وارد جریان خون می شود و فواید بسیاری را برای بدن فراهم می آورد.

شکل دیگر این ویتامین هیدروکسی کوبالامین است که گفته می شود درمان موثر برای مسمومیت با سیانید است. تحقیقات نشان داده است که جذب ویتامین B₁₂  با بالا رفتن سن کمتر می شود. درنتیجه برای بزرگسالان بالای 50 سال، این ویتامین باید به شکل مکمل غذایی مورد استفاده قرار گیرد.

کمبود ویتامین B₁₂ را می توان به راحتی با علائمی مثل خستگی، کند شدن واکنش های بدن، مشکلات حافظه، خشک شدن اندام های بدن، ضعف و کم خونی تشخیص داد و کمبود جدی آن موجب تخریب شدید مغزی می شود. همچنین، ویتامین فولات و B₁₂  برای تولید DNA و RNA ضروری می باشند. ویتامین B₁₂  در عملکرد برخی آنزیم های خاص که موجب سوخت و ساز کربوهیدرات و کنترل چربی می شود نیز اهمیت دارد.

گردآورنده :آرمان براتی

شیره پرورده بر خلاف شیره ‌خام که محلول روشن و رقیقی از آب و املاح است، محلول چسبنده و غلیظی است که ترکیبات گلوسیدی به مقدار زیاد در آن تولید می‌شود. ساکارز عمده‌ترین فرم قند در شیره پرورده است. علاوه بر ساکارز برخی قندهای دیگر در شیره پرورده برخی گونه‌های گیاهی یافت شده است. از جمله رافینوز (تری ساکارید) ، استاکینوز (تتراساکارید). شیره پرورده همچنین حاوی مقدار کمی اسید آمینه ، آمید ، اسید آلی ، هورمونهای گیاهی مانند اکسین و جیبرلین می‌باشد.

ترکیبات شیره پرورده

حدود 90 درصد ماده خشک شیره پرورده را گلوسید‌ها تشکیل می‌دهند. وجود مقادیر زیادی ساکارز در شیره پرورده موجب می‌شود که در بعضی درختان آن را به عنوان نوشابه‌ای قندی و قابل تخمیر مانند نوشابه نخل (15% ساکارز دارد) مورد استفاده قرار دهند. گلوسید‌ها علاوه بر اینکه در قسمتهای مختلف گیاه مصرف می‌شوند در بعضی از بافتها مخصوصا در اشعه مغزی ثانویه ذخیره می‌شوند. غلظت کل اسیدهای آمینه بر حسب گونه 0.03 الی 0.05 درصد تغیر می‌کند. اگر اسید‌های آمینه و آمیدها را باهم در نظر بگیریم، بطور کلی 12 - 1 درصد ترکیبات ساخته شده و انتقال یافته را تشکیل می‌دهد. ولی در پاییز موقعی که برگهای پیر ، محتویات خود را تخلیه می‌کنند، مقدار این ترکیبات در شیره پرورده به مراتب افزایش می‌یابد.

این وضع موقعی که برگها در تاریکی قرار دارند، نیز مشاهده می‌شود. مهمترین اسید‌های آمینه موجود در آوند‌های آبکشی عبارتند از سرین ، ‌آلانین ، اسید آسپارتیک ، پیرونین و ترئونین. اسید‌های آلی به مقدار بسیار کم در شیره پرورده وجود دارند. ولی درصد آنها در مواقع کمبود نیتروژن افزایش می‌یابد. مقدار عناصر معدنی به جز پتاسیم ، عموما کم است. قبل از سقوط برگها مقدار بعضی یونها مانند پتاسیم ، کلر و H₂PO₄ و.... در شیره پرورده زیاد می‌شود. زیرا این یونها از برگها جدا می‌شوند، سپس برگها می‌ریزند. برعکس این یونها ، کلسیم در این برگها زیاد می شود. PH عصاره حاصل از بافت آبکش قلیایی بوده و حدود 7.8الی 8.6 می‌باشد.

استخراج شیره پرورده

یکی از راههای استخراج شیره پرورده ، استفاده از بعضی حشرات نظیر آفیدین‌ها و کربوکسیدین‌ها است که از شیره پرورده تغذیه می‌کند. این حشرات به صورت کلنی بر روی تنه درختان زندگی می‌کنند. در حالی که برآمدگی دهانی خود را تا محل آوند‌های آبکش در پوست ساقه فرو می‌برند و مدت 2 تا 3 ساعت به همان حال باقی می‌مانند. فشار تورژسانس بالای عناصر غربالی سبب ورود محتویات آن از طریق لوله‌های غذایی حشره به روده‌های آن می‌شود و در آنجا اسید‌های آمینه بطور انتخابی جذب و برخی از قندها متابولیزه می‌شوند.

سپس اضافات شیره آوندی که هنوز غنی از هیدروکربنها است به صورت عسلک که شیره تغییر یافته بوسیله حشره است، دفع می‌شود. این شیره می‌تواند تصویری از مواد موجود در مواد غربالی را بدست دهد. گاهی نیز این حشرات در حال تغذیه را بوسیله جریان آرامی از O₂ بیهوش می‌کنند و نوک آنها را قطع می‌کنند. تراوش از نیشهای قطع شده برای ساعتها ادامه می‌یابد که می‌توان آن را جمع آوری و تجزیه نمود. البته این روش مشکلات و اشکالات خاص خود را دارد.

سرعت حرکت شیره پرورده و نحوه اندازه‌گیری آن

سرعت حرکت مواد در آوند آبکش را به دو روش می‌توان بیان کرد. بر حسب سرعت یعنی فواصل خطی طی شده در واحد زمان یا بر حسب انتقال توده‌ای مواد که از یک سطح مشخص آوند آبکش در واحد رمان عبور کرده است. از آنجا که عناصر غربالی ، سلولهای هادی اصلی در آوند‌ها می‌باشند. لذا محاسبه میزان انتقال توده‌ای بر مبنای سطح مقطع عناصر غربالی یا آوند آبکش در ساعت است. میزان انتقال توده‌ای و سرعت هر دو را می‌توان به کمک مواد رادیواکتیو نشان‌دار اندازه گیری کرد و این روش پرکاربردترین شیوه برای تعین سرعت انتقال می‌باشد.

استفاده از کربن رادیواکتیو برای اندازه‌ گیری سرعت حرکت شیره پرورده

در ساده‌ترین حالت CO₂ نشان‌دار شده با کربن 11 یا با کربن 14 برای مدت کوتاهی در اختیار یک برگ (منبع) قرار داده می‌شود. سپس به کمک یک آشکار ‌ساز ، زمان رسیدن این مواد به یک بافت مخزن یا برخی نقاط واقع در این امتداد ثبت می‌گردد. از تقسیم طول مسیر انتقال به زمان لازم برای رؤیت اولین مواد نشاندار در مخزن ، تخمینی از سرعت حرکت مواد بدست می‌آید. روش دقیقتر اندازه‌گیری سرعت حرکت مواد نشاندار در دو نقطه واقع درطول مسیر است. بطور کلی میانگین سرعتهای اندازه‌گیری شده به روشهای مختلف 1m/hمی‌باشد. با دامنه تغیرات 30 تا 150cm/h مثلا درلوبیا 107cm/h، مو 60cm/h ، کدو تنبل 40 الی 60cm/h و سیب‌زمینی 20 الی 80cm/h.

عوامل محیطی موثر بر حرکت شیره پرورده

دما

یکی از عوامل موثر بر حرکت شیره‌ پرورده است. اثر این عامل را می‌توان با قرار دادن تمام گیاه یا قسمتی از گیاه در دماهای مختلف اندازه‌گیری کرد. مناسب‌ترین دما برای حرکت شیره پرورده 25 درجه سانتیگراد گزارش شده است. شدت تاثیر دما به مدت تاثیر آن بستگی دارد. بطور کلی اثر دما بر سرعت شیره پرورده به اثر آن روی فتوسنتز و تنفس وابسته است. زیرا پایین آمدن دما ، به عنوان مثال باعث پایین آمدن شدت فتوسنتز شده و در نتیجه غلظت متابولیتهای ساخته شده کم می‌شود و سرعت مهاجرت کاهش می‌یابد.

به علاوه شدت تنفس نیز با پایین آمدن دما کاهش یافته به دنبال آن مصرف متابولیتها و مهاجرت شیره ‌پرورده کاهش می‌یابد. پایین آمدن دمای شب سرعت شیره‌ پرورده را به 1.4 آن در روز کاهش می‌دهد. با وجود این اهمیت مهاجرت شبانه شیره پرورده کمتر از مهاجرت روزانه آن نیست و این امر برای تخلیه کامل سلولها از مواد حاصل از فتوسنتز لازم است.

نور

جذب و مصرف O₂ با افزایش شدت نور بیشتر می‌شود. تحقیقات انجام شده نشان داده که شدت نور بالا از انتقال به طرف ریشه کاسته و بر انتقال ساقه‌ای می‌افزاید.

عوامل بازدارنده

مواد بازدارنده متابولیسمی نظیر سیانید ‌هیدروژن ، انتقال کربوهیدراتها را متوقف می‌کند. احتمال داده می‌شود که مواد بازدارنده در یاخته‌های فتوسنتز ‌کننده مزوفیل برگ ، اثر خود را آشکار سازند و یا ممکن است این مواد به یافته‌های پذیرنده (مخازن) منتقل شده و در آنجا در ذخیره‌ سازی متابولیتهای منتقل شده اختلال ایجاد کند. به هر حال در هر دو صورت انتقال کاهش می‌یابد. بنابراین اثر مواد بازدارنده اثر مستقیم نبوده بلکه بطور غیر ‌مستقیم با رفتن به مناطق ذخیره ساکاروز یا مخازن و با کندکردن و توقف فتوسنتز اثر بازدارندگی خود را نشان می‌دهند.

املاح معدنی

از مشخص‌ترین کارهایی که در رابطه با تاثیر مواد کانی در انتقال شیره پرورده در آوند آبکش انجام شده کار با بور (B) است. این آزمایشات نشان دادند که جذب و انتقال ساکاروز در برگ گیاه گوجه فرنگی در محلولی از ساکارز نشاندار شده با کربن 14 غوطه‌ور گردیده است. افزودن B به محلول خیلی آسانتر و سریعتر انجام می‌گیرد. به این دلیل که یک کمپلکس قابل یونی شدن بین بور و ساکارز تشکیل می‌شود که از طریق غشاهای یاخته‌ای حرکت کرده و خیلی آسانتر از ساکارز بدون بور جابجا می‌شود. البته در انتقال ساکارز تنها بور کمک کننده نیست. در برگهای لوبیا ، اگر مواد تنظیم کننده رشد ، نظیر خانواده اکسینها بکار روند، در تسریع انتقال کارآرایی بیشتری نسبت به بور دارد.